“Huấn luyện cảm xúc” (Emotion Coaching)
- marketing hn
- 8 thg 9
- 7 phút đọc
Huấn luyện cảm xúc chạm đến cốt lõi trong cảm xúc và hành vi của con bạn.
Quan niệm phổ biến rằng “trẻ em là tương lai của chúng ta” gây áp lực lớn lên các bậc cha mẹ trong việc cố gắng hết sức vì con cái, nhưng thật không may, việc mua cả một thư viện sách nuôi dạy con cái lại thường không phải là ý tưởng hay nhất. Nhiều cuốn sách về nuôi dạy con cái dường như lấy rất nhiều “bằng chứng” từ những quan niệm sai lầm phổ biến và những giai thoại cá nhân. Khi Tiến sĩ John Gottman bắt đầu nghiên cứu để khám phá và xác định những phương pháp tốt nhất nhằm nuôi dạy một đứa trẻ có trí tuệ cảm xúc, đa phần các tài liệu tâm lý học về nuôi dạy con ở thời điểm đó chỉ tập trung vào việc quản lý hành vi.
Nhận ra những hạn chế của quan điểm hạn hẹp này, Tiến sĩ Gottman đã tiến hành nhiều nghiên cứu khoa học khác nhau và các nghiên cứu này dẫn ông đến kết luận rằng chìa khóa của việc nuôi dạy con nằm ở chỗ thấu hiểu nguồn gốc cảm xúc đằng sau những hành vi chưa tốt. Ông đã nghiên cứu những đứa trẻ có cha mẹ tương tác với cảm xúc của con theo nhiều kiểu khác nhau và đưa ra những nhận định đặc biệt.
Tiến sĩ đã xác định bốn “kiểu” phụ huynh trong nghiên cứu của mình, phản ánh những khuôn mẫu điển hình:
Phụ huynh Phớt lờ (The Dismissing Parent): những phụ huynh này lựa chọn chế giễu hoặc kìm nén tất cả các cảm xúc tiêu cực vì họ cảm thấy bất an và sợ sự mất kiểm soát. Họ dùng kỹ thuật đánh lạc hướng và để thời gian trôi qua như một giải pháp thay thế cho việc giải quyết vấn đề.Hệ quả: Trẻ nghĩ rằng khi chúng có cảm xúc tiêu cực thì đang có điều gì đó không ổn với bản thân, dẫn đến việc trẻ không thể điều tiết cảm xúc khi lớn lên, và tin rằng cảm xúc của mình là không phù hợp, không đúng hay bất thường.
Phụ huynh Phủ nhận (The Disapproving Parent): tương tự như phụ huynh bác bỏ nhưng mang tính tiêu cực hơn, chỉ trích hơn, kiểm soát hơn, thao túng và độc đoán hơn. Họ quá quan tâm đến kỷ luật và không quan tâm đến việc thể hiện cảm xúc.Hệ quả: Giống như kỹ thuật nuôi dạy con kiểu bác bỏ.
Phụ huynh Buông lỏng (The Laissez-Faire Parent): những phụ huynh theo “trường phái” này vô cùng dễ dãi và hầu như không đưa ra định hướng nào về cách giải quyết vấn đề hay thấu hiểu cảm xúc. Họ không đặt ra giới hạn cho hành vi. Họ cũng khuyến khích con cái để cảm xúc “tự qua đi” cho đến khi trẻ không còn cảm thấy như vậy nữa.Hệ quả: Trẻ khó hòa hợp với người khác, cũng như không thể điều tiết cảm xúc một cách lành mạnh.
Kiểu phụ huynh thứ tư được Tiến sĩ Gottman xác định không phải là một khuôn mẫu phổ biến. Đây là kiểu phụ huynh mà ông gọi là Người huấn luyện cảm xúc (The Emotion Coach).
Phong cách nuôi dạy | Cách tiếp cận với cảm xúc | Hệ quả |
Phớt lờ | Phớt lờ, đánh lạc hướng hoặc xem nhẹ cảm xúc | Trẻ học rằng cảm xúc là vô giá trị hoặc không quan trọng |
Phủ nhận | Chỉ trích việc bộc lộ cảm xúc, trừng phạt cảm xúc | Trẻ phát triển cảm giác xấu hổ về cảm xúc, che giấu cảm xúc |
Buông lỏng | Chấp nhận cảm xúc nhưng không đưa ra định hướng | Trẻ gặp khó khăn trong việc điều tiết cảm xúc và xác lập ranh giới |
Huấn luyện cảm xúc | Thừa nhận cảm xúc đồng thời hướng dẫn hành vi | Trẻ phát triển trí tuệ cảm xúc và khả năng tự điều tiết |
Năm bước thiết yếu của việc huấn luyện cảm xúc gồm có:
Bước 1. Nhận thức về cảm xúc
Huấn luyện cảm xúc bắt đầu từ một điều đơn giản nhưng thường bị chúng ta bỏ qua: nhận ra cảm xúc.
Cha mẹ hãy chú ý đến những dấu hiệu thể chất tinh tế: quai hàm siết chặt, vai rũ xuống, hay bàn tay bồn chồn, tất cả báo hiệu sự căng thẳng cảm xúc trước cả khi lời nói xuất hiện. Giọng nói của con có thể thay đổi về âm điệu hoặc âm lượng, hay hành vi đột ngột thay đổi. Tất cả những điều này giống như “dự báo thời tiết cảm xúc”, giúp bạn có thông tin quý giá trước khi “cơn bão” ập đến.
Việc phụ huynh nhận thức được cảm xúc của chính họ cũng quan trọng không kém. Khi cha mẹ bị kích thích bởi hành vi của con, việc tạm dừng để nhận ra “Lúc này mình đang cảm thấy bực bội” sẽ tạo ra khoảng trống cần thiết để đưa ra phản ứng có suy nghĩ thay vì phản ứng bộc phát.
2. Nhận ra cơ hội hướng dẫn con
Trong khuôn khổ huấn luyện cảm xúc, đó thực chất lại là khoảnh khắc vàng để dạy con. Thay vì xem những bùng nổ cảm xúc như phiền toái, chúng ta có thể nhìn lại chúng như cơ hội hoàn hảo để kết nối với con khi các em cần ta nhất.
Những khoảnh khắc cảm xúc này - dù là xung đột với anh chị em, thất vọng, hay lúc chuyển giao hoạt động - mở ra cánh cửa cho sự gắn kết và học hỏi mà bình thường có thể vẫn đóng lại. Phụ huynh biết lắng nghe trong những thời điểm khó khăn thay vì khép lại cảm xúc sẽ xây dựng được sự tin cậy sâu sắc, bền vững suốt đời.
3. Lắng nghe với sự đồng cảm
Đây có lẽ là bước mang tính biến đổi nhiều nhất trong huấn luyện cảm xúc của John Gottman. Khi con trẻ buồn bực, mục tiêu của phụ huynh không nên là lập tức giải quyết vấn đề, mà là tạo ra một không gian an toàn để con trẻ cảm nhận cảm xúc của mình thông qua sự hiện diện thấu hiểu của bạn.
Đồng cảm không có nghĩa là đồng ý với tất cả những gì con trẻ nghĩ hoặc làm. Khi phụ huynh nói rằng “Ba hiểu con đang thấy bực bội”, hoặc “Nếu là mẹ, mẹ cũng sẽ thấy khó chịu” giúp trẻ cảm thấy được nhìn nhận và lắng nghe trong trải nghiệm cảm xúc của mình.
Điều kỳ diệu của việc công nhận cảm xúc là hành động này giúp cảm xúc đi qua nhanh hơn. Khi cảm xúc được chấp nhận thay vì bị kháng cự, chúng tự nhiên bắt đầu thay đổi và chuyển hóa. Như một ông bố đã chia sẻ: “Ban đầu tôi thấy điều này trái ngược, tôi nghĩ thừa nhận cơn giận sẽ làm nó tệ hơn. Nhưng thực tế, con trai tôi bình tĩnh nhanh hơn nhiều khi tôi xác nhận cảm xúc của nó.”
4. Giúp con đặt tên cảm xúc
Nhiều trẻ (và cả người lớn!) thiếu vốn từ để diễn đạt những gì mình đang cảm nhận. Bằng cách giúp con gọi tên cảm xúc, cha mẹ đang xây dựng năng lực ngôn ngữ cảm xúc và thực sự giúp hệ thần kinh của con bình tĩnh lại.
Hãy thử dùng giọng nhẹ nhàng, tò mò: “Mẹ đoán con đang cảm thấy thất vọng, đúng không?” Cách này mời gọi sự kết nối thay vì áp đặt sự diễn giải. Khi vốn từ cảm xúc của con vượt qua những từ đơn giản như “giận”, “buồn”, “vui”, trẻ sẽ có hiểu biết tinh tế hơn về trải nghiệm nội tâm của mình.
Bước đặt tên này hiệu quả nhất khi cha mẹ tự làm gương: “Mẹ đang thấy bực vì chúng ta bị trễ giờ”. Điều này cho trẻ thấy cảm xúc là một phần bình thường trong trải nghiệm con người, có thể gọi tên và quản lý được.
5. Đặt giới hạn trong khi cùng giải quyết vấn đề
Bước cuối cùng cân bằng giữa sự đồng cảm và sự định hướng. Sau khi xác nhận cảm xúc, phụ huynh cần thiết lập ranh giới hành vi rõ ràng và cùng trẻ tìm giải pháp. Cách tiếp cận hợp tác này vừa dạy kỹ năng giải quyết vấn đề, vừa duy trì cấu trúc cần thiết.
Điểm mấu chốt là phân biệt giữa cảm xúc (luôn được chấp nhận) và hành vi (có cái không thể chấp nhận). Ta có thể nói: “Con tức giận với anh trai là hoàn toàn bình thường, nhưng đánh anh thì không được. Con có thể làm gì khác khi thấy tức giận như vậy?”
Bằng cách để trẻ tham gia vào việc đưa ra giải pháp khả thi, ta trao quyền cho chúng phát triển kỹ năng tư duy phản biện, đồng thời tôn trọng tính tự chủ của chúng. Sự tập trung vào hành vi tương lai thay vì lỗi lầm quá khứ giúp cuộc trò chuyện mang tính xây dựng và hướng về phía trước.
Tác động của huấn luyện cảm xúc:
Việc con trẻ thành thạo trong thấu hiểu và điều tiết cảm xúc sẽ giúp chúng thành công trong cuộc sống bằng nhiều cách khác nhau. Trẻ sẽ tự tin hơn, thể hiện tốt hơn trong các tình huống xã hội và học tập, thậm chí còn khỏe mạnh hơn về thể chất.
Lần tới khi con bộc lộ cảm xúc tiêu cực về điều gì đó hoặc có hành vi sai trái, cha mẹ hãy thử những bài tập sau:
Thể hiện sự tôn trọng và thấu hiểu con trong những lúc chúng cảm thấy bị hiểu sai, buồn bực hoặc thất vọng. Hãy cùng con trò chuyện về cảm xúc của chúng và cố gắng hiểu được nguồn gốc của những cảm xúc đó.
Nhận thức phản ứng của con bạn đối với phương pháp bạn đang dùng để cùng con vượt qua khoảnh khắc ấy.
Trong những tương tác khó khăn, thể hiện sự đồng cảm bằng cách kiên nhẫn thừa nhận cảm xúc của con và tìm đến gốc rễ của sự biểu đạt đó.
Thay vì tập trung vào bản thân bạn, hãy cho con thấy rằng bạn tôn trọng nỗ lực giải quyết vấn đề của con. Hãy dẫn dắt chúng bằng niềm tin và tình thương. Cùng nhau vượt qua những trải nghiệm này.
Những bài tập này có thể giúp bạn xây dựng mối gắn kết gần gũi hơn với con.
* Lược dịch và Tổng hợp từ: Gottman và MrTherapistmft
* Biên dịch: Đội ngũ biên dịch Nghề Cha Mẹ - Tổ chức Giáo dục IEG
Nghechame NghechameIEG Nghề Cha Mẹ IEG Global
Bình luận