Giúp con trẻ kết bạn dễ dàng hơn

Làm thế nào để chúng ta có thể giúp con trẻ kết bạn? Đây tưởng chừng như là việc cá nhân của mỗi đứa trẻ, và người lớn khó can thiệp được. Nhưng trên thực tế, việc xây dựng tình bạn phụ thuộc rất nhiều vào kỹ năng quản lý cảm xúc, khả năng tự điều chỉnh và năng lực xã hội của trẻ. Và cha mẹ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển những năng lực này.

Nguồn: Sưu tầm

Chẳng hạn, nhiều trẻ gặp khó khăn trong việc kết bạn vì tính cách rụt rè hoặc cảm giác lo lắng. Nếu chúng ta tạo điều kiện cho các con tiếp xúc với những người dễ gần và an toàn để các con có thể học cách phản hồi trước những cử chỉ thân thiện, thì dần dần chúng ta có thể giúp các con xây dựng được những kết nối xã hội quan trọng.

Tương tự, cũng có những trẻ gặp khó khăn vì chưa kiểm soát được hành vi bốc đồng, hoặc có cách cư xử dễ khiến người khác khó chịu. Những trẻ này sẽ dễ dàng kết bạn hơn nếu được hỗ trợ rèn luyện kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc và hành vi.

Thật ra, hầu hết mọi đứa trẻ đều sẽ hưởng lợi khi được hướng dẫn và thực hành các “kỹ năng xã hội”. Trên khắp thế giới, tình bạn bền vững đều dựa trên những kỹ năng nền tảng giống nhau. Để có thể kết bạn và duy trì tình bạn, trẻ cần có khả năng:

• Điều chỉnh cảm xúc tiêu cực của bản thân;

• Hiểu cảm xúc và góc nhìn của người khác;

• Biết cảm thông và sẵn sàng giúp đỡ bạn bè khi cần;

• Cảm thấy an toàn và tin tưởng người khác;

• Biết cách giới thiệu bản thân và tham gia vào cuộc trò chuyện;

• Có khả năng hợp tác, thương lượng và thỏa hiệp;

• Biết xin lỗi và sửa sai;

• Biết cảm thông (và tha thứ) cho những lỗi lầm của người khác.

Đây là một danh sách dài, và để thành thạo những kỹ năng này, trẻ cần có trải nghiệm, nỗ lực và thực hành thường xuyên.

Nhưng chính vì vậy mà cha mẹ và thầy cô rất cần đồng hành cùng các con. Kết bạn không phải là một phép màu mà một kỹ năng mà chúng ta có thể học, cũng như giúp con trẻ học được.

Dưới đây là một hướng dẫn dựa trên bằng chứng khoa học - 12 cách cụ thể mà chúng ta có thể áp dụng để giúp trẻ kết bạn.

1. Thể hiện sự ấm áp và tôn trọng với con.

Đừng cố kiểm soát con bằng lời đe dọa, hình phạt hay sự “mặc cả” về mặt cảm xúc.

Có thể bạn nghĩ điều này không liên quan trực tiếp đến kỹ năng kết bạn, nhưng cách cha mẹ đối xử với con cái sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển cảm xúc và hành vi xã hội của trẻ. Và cảm xúc và hành vi sẽ tác động đến các mối quan hệ bạn bè của trẻ.

Ví dụ, hãy xem xét phong cách nuôi dạy độc đoán - cách nuôi dạy nhấn mạnh sự vâng lời tuyệt đối, ít thể hiện sự ấm áp và thường kiểm soát hành vi của trẻ bằng cách đe dọa, trừng phạt hoặc khiến trẻ cảm thấy xấu hổ. Nhiều nghiên cứu trên khắp thế giới cho thấy kiểu nuôi dạy độc đoán có liên hệ đến sự hình thành các vấn đề về hành vi ở trẻ (theo Lansford và cộng sự, 2018). Và những trẻ có vấn đề về hành vi thường gặp nhiều khó khăn hơn trong việc kết bạn.

Ngoài ra, việc cha mẹ kiểm soát tâm lý con, chẳng hạn như khiến con cảm thấy tội lỗi, làm con xấu hổ hoặc rút lại sự yêu thương để ép con nghe lời, cũng có thể khiến trẻ hình thành những mối quan hệ bạn bè kém chất lượng (theo Cook và cộng sự, 2012).

Ngược lại, khi cha mẹ thể hiện sự ấm áp và sử dụng các chiến lược kỷ luật tích cực, như giải thích lý do của các quy tắc trong gia đình, hay thường xuyên thảo luận và trò chuyện với con, thì theo thời gian, trẻ có xu hướng phát triển các hành vi thân thiện và tích cực hơn. Trẻ cũng có nhiều khả năng cư xử tử tế và biết cảm thông với người khác hơn (Pastorelli và cộng sự, 2015). Chúng có xu hướng ít hung hăng hơn, tự lập hơn và được bạn bè yêu quý hơn (Brotman và cộng sự, 2009; Sheehan và Watson, 2008; Hastings và cộng sự, 2007).

2. Hãy trở thành “huấn luyện viên cảm xúc” cho con.

Tất cả chúng ta đều từng trải qua những cảm xúc tiêu cực và những thôi thúc ích kỷ. Liệu điều đó có khiến ta gặp khó khăn trong việc duy trì những tình bạn tốt? Không hẳn. Miễn là ta biết cách kiểm soát những phản ứng tiêu cực. Vì vậy, trẻ cần học cách điều chỉnh cảm xúc của chính mình. Và cha mẹ thì sao? Chúng ta có thể giúp trẻ làm điều đó hoặc vô tình khiến việc này trở nên khó khăn hơn.

Ví dụ, trong một nghiên cứu, các nhà khoa học hỏi các bà mẹ có con 5 tuổi về cách họ phản ứng khi con trải qua cảm xúc tiêu cực. Sau đó, họ theo dõi quá trình phát triển của những đứa trẻ này trong nhiều năm. Kết quả cho thấy:

Những đứa trẻ có cha mẹ thường xuyên trò chuyện với con một cách đồng cảm và mang tính xây dựng về cách đối diện với tâm trạng tồi tệ hoặc cảm xúc khó chịu, có khả năng tự điều chỉnh cảm xúc tốt hơn khi lớn lên (theo Blair và cộng sự, 2013). Và càng có khả năng tự điều chỉnh tốt, trẻ càng dễ xây dựng được những mối quan hệ bạn bè tích cực.

Ở chiều ngược lại, các nghiên cứu cho thấy trẻ có xu hướng yếu hơn trong khả năng tự điều chỉnh cảm xúc nếu cha mẹ phản ứng một cách xem nhẹ (“Con đang làm quá lên thôi!”) hoặc trừng phạt (“Vào phòng ngay lập tức!”) khi trẻ thể hiện cảm xúc tiêu cực (Davidov & Grusec, 1996; Denham, 1989, 1997; Eisenberg và cộng sự, 1996).

Vì vậy, khi trẻ buồn bực hay cáu giận, việc dành thời gian để thấu hiểu cảm xúc của con, và chủ động hướng dẫn con cách xử lý những cảm xúc đó một cách lành mạnh và tích cực là điều rất đáng làm.

3. Nuôi dưỡng khả năng thấu cảm và “đọc vị” cảm xúc của người khác ở trẻ

Trẻ không chỉ cần kiểm soát cảm xúc tiêu cực của bản thân mà còn cần học cách hiểu cảm xúc và góc nhìn của người khác.

Liệu những khả năng này có phải là bẩm sinh? Có thể, nhưng “bẩm sinh” không có nghĩa là “tự động phát triển mà không cần được khuyến khích hay hỗ trợ”. Cha mẹ và giáo viên hoàn toàn có thể làm nhiều điều cụ thể để giúp trẻ phát triển sự nhạy cảm cảm xúc.

4. Con bạn có hay lo lắng khi giao tiếp? Hãy tạo một môi trường xã hội an toàn

Trẻ sẽ rất khó kết bạn nếu thường xuyên cảm thấy lo âu. Nhưng làm cha mẹ, chúng ta có thể làm gì để giúp con?

Trẻ nhạy cảm và hay lo âu thường nhìn thế giới như một nơi đầy rủi ro và đe dọa. Nếu không giải quyết vấn đề này, các em rất dễ gặp phải những rối loạn cảm xúc kéo dài gây cản trở việc phát triển các kỹ năng xã hội (Pearcy và cộng sự, 2020), và khiến việc kết bạn trở nên vô cùng khó khăn (Lessard và Juvonen, 2018).

Nếu con bạn có biểu hiện lo âu cao, đừng ngần ngại chia sẻ mối lo với bác sĩ nhi hoặc chuyên viên tư vấn học đường. Các nhà tâm lý học trẻ em đã phát triển nhiều phương pháp điều trị hiệu quả cho chứng lo âu lâm sàng, bao gồm liệu pháp hành vi nhận thức (Cognitive Behavioral Therapy – CBT), một phương pháp giúp trẻ điều chỉnh nhận thức sai lệch và phản ứng cảm xúc quá mức (Seligman và Ollendick, 2011).

Tuy nhiên, cũng cần nhớ rằng: đôi khi những mối đe dọa mà trẻ cảm nhận là hoàn toàn có thật. Ví dụ, con bạn có thể đang học ở một ngôi trường mà hành vi bạo lực xảy ra thường xuyên. Trẻ có thể biết đến những bạn học hoặc hàng xóm từng bị tổn thương. Hoặc có thể chính trẻ đang trải qua tình trạng bị bắt nạt, bị cô lập hay bị quấy rối. Nếu đúng như vậy, bạn nên tìm cách cải thiện môi trường sống và học tập cho con. Điều này bao gồm hành động để chấm dứt bạo lực, sự quấy rối và bắt nạt. Đồng thời, cũng nên tìm cho con những môi trường xã hội mới nơi trẻ được chào đón và cảm thấy an toàn.

5. Dạy con những kỹ năng giao tiếp quan trọng

Để kết bạn, trẻ cần biết cách giới thiệu bản thân, học cách lắng nghe hiệu quả và phản hồi phù hợp trong giao tiếp.

Làm sao để rèn luyện những kỹ năng này?

Chúng ta có thể bắt đầu từ việc làm gương cho con bằng cách giao tiếp tốt trong gia đình và duy trì các cuộc trò chuyện vui vẻ, hai chiều với trẻ (Feldman và cộng sự, 2013). Bên cạnh đó, ta cũng có thể hướng dẫn trực tiếp để con biết nên làm gì và nói gì trong giao tiếp. Ví dụ, trẻ sẽ rất có lợi khi được học về kỹ năng “lắng nghe chủ động”. Lắng nghe chủ động nghĩa là người nghe thể hiện rõ rằng mình đang chú ý: bằng cách nhìn vào mắt người nói một cách phù hợp, xoay người về phía họ, giữ im lặng đúng lúc và đưa ra các phản hồi bằng lời có liên quan (Bierman, 1986).

Theo các nhà tâm lý học Fred Frankel và Robert Myatt (2003), chúng ta có thể rèn luyện cho trẻ trở thành những người trò chuyện tốt hơn bằng cách đưa ra những hướng dẫn cụ thể như sau:

Khi bắt đầu trò chuyện với người lạ, hãy chia sẻ về những điều mình thích và không thích.

Đừng cư xử như một người phỏng vấn (chỉ hỏi mà không chia sẻ gì). Hãy kể về bản thân nữa.

Đừng nói quá nhiều khi đang trò chuyện, hãy trả lời đúng câu hỏi, rồi dành cơ hội để người kia nói.

6. Hướng dẫn trẻ cách xử lý những tình huống xã hội khó xử

Để làm rõ ý này, hãy cùng xem một ví dụ cụ thể. Giả sử một bé gái tên Sophie thấy vài bạn đang chơi cùng nhau. Sophie muốn nhập hội, nhưng không biết phải làm sao. Vậy bé nên làm gì?

Victoria Finnie và Alan Russell đã đặt câu hỏi tình huống này cho các bà mẹ có con đang học mẫu giáo (Finnie và Russell, 1988). Thật thú vị, những bà mẹ đưa ra lời khuyên tốt nhất lại là những người có con thể hiện kỹ năng xã hội vượt trội.

Vậy họ đã khuyên điều gì?

Để xây dựng mối quan hệ tích cực với bạn bè, trẻ cần biết cách giải quyết mâu thuẫn một cách hòa bình. Trẻ cần hiểu nhu cầu và mong muốn của người khác, và biết dự đoán hậu quả của các hành động khác nhau.

Trước khi lại gần, hãy quan sát xem các bạn đang chơi gì và tự hỏi “Mình có thể làm gì để tham gia?”

Hãy tìm cách tham gia bằng một hành động phù hợp. Ví dụ, nếu các bạn đang chơi trò “nhà hàng”, trẻ có thể nhập vai khách hàng mới.

Đừng gây rối, chỉ trích hay cố gắng thay đổi trò chơi.

Nếu các bạn không muốn cho chơi cùng, đừng cố ép. Chỉ cần rút lui nhẹ nhàng và tìm việc khác để làm.

Đây là những lời khuyên rất hữu ích mà chúng ta có thể chia sẻ lại với con mình. Và điều quan trọng hơn từ nghiên cứu này là: trẻ sẽ có lợi rất nhiều khi được cha mẹ giúp lên chiến lược cụ thể để đối diện với những tình huống xã hội khó xử.

7. Giúp trẻ học cách thỏa hiệp và thương lượng

Những trẻ có anh chị em thường có cơ hội tự nhiên để rèn luyện kỹ năng này vì chúng phải học cách thương lượng và chia sẻ hàng ngày.

Nhưng ngay cả những trẻ không có anh chị em cũng hoàn toàn có thể học được kỹ năng xã hội tốt, nếu được hướng dẫn và luyện tập. Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ có thể nâng cao kỹ năng thương lượng thông qua các hoạt động nhập vai và tình huống giả định, nơi trẻ phải đưa ra giải pháp cho các xung đột xã hội (Shure & Spivak, 1980; 1982; Vestal & Jones, 2004; Boyle & Hassett-Walker, 2008).

Vì thế, cha mẹ hoàn toàn có thể giúp con trở thành người giải quyết vấn đề giỏi hơn bằng cách cùng con thực hành từng bước. Lần tới khi con bạn xung đột với người khác, hãy xem đó là cơ hội học hỏi. Hãy giúp con nghĩ ra một giải pháp mà cả hai bên đều có thể chấp nhận.

8. Dạy trẻ cách thể hiện sự hối lỗi và sửa sai

Trong cuộc sống, chúng ta rất dễ mắc lỗi, đánh giá sai tình huống, hoặc khiến người khác tổn thương.

Vậy sau đó chuyện gì sẽ xảy ra? Nếu chúng ta bị làm cho xấu hổ hoặc bị “tẩy chay” vì lỗi lầm, ta thường sẽ chỉ tập trung vào cảm xúc tiêu cực của chính mình. Cảm giác xấu hổ, bực bội hay thậm chí tức giận có thể xuất hiện và điều đó không giúp ta hàn gắn các mối quan hệ xã hội. Trái lại, nó còn gây tổn hại thêm.

Ngược lại, hãy xem điều gì xảy ra khi chúng ta cảm thấy có lỗi. Cảm giác tội lỗi có thể mang tính xây dựng: ta suy nghĩ về cách hành động của mình ảnh hưởng đến người khác, đồng cảm với “nạn nhân” và có động lực sửa chữa những tổn hại đã gây ra.

Sự khác biệt này vô cùng quan trọng đối với việc tạo dựng và giữ gìn tình bạn.

Các nghiên cứu xác nhận rằng ngay cả trẻ 4 tuổi cũng dễ tha thứ cho bạn bè hơn nếu người gây lỗi đã chủ động xin lỗi. Khi lớn thêm (và tinh tế hơn), trẻ còn chú ý đến mọi dấu hiệu cho thấy “thủ phạm” hối hận; thực tế, trẻ không phải lúc nào cũng cần nghe lời xin lỗi rõ ràng, miễn là chúng nhận ra được biểu hiện ăn năn (Oostenbroek & Vaish, 2019).

Nhưng đâu là cách hiệu quả nhất để hàn gắn quan hệ? Đừng chỉ xin lỗi hay tỏ ra hối lỗi. Hãy bồi thường. Trong một thí nghiệm với trẻ 6–7 tuổi, các nhà nghiên cứu quan sát phản ứng khi có bạn lỡ tay làm đổ tòa tháp mà trẻ đang xây. Trẻ sẵn sàng tha thứ sau lời xin lỗi, nhưng vẫn buồn bực. Chỉ khi người gây lỗi giúp các em dựng lại tòa tháp, cảm xúc khó chịu mới thực sự tan biến (Drell & Jaswal, 2015). Vì vậy, chúng ta nên dạy con cách sửa sai và làm lành. Ngay từ nhỏ, hãy hướng dẫn trẻ nói lời xin lỗi và chủ động khắc phục hậu quả.

9. Khuyến khích con biết thông cảm và tha thứ lỗi lầm của người khác

Trẻ có thể biết tha thứ, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng tự nhiên. Một số em luôn mang tâm lý “trả đũa”: nghĩ rằng người khác cố ý xấu xa, và cứ day dứt về những xúc phạm tưởng tượng.

Nếu đây là trường hợp của con bạn, hãy giúp trẻ thay đổi góc nhìn. Khuyến khích trẻ đặt mình vào vị trí của người gây lỗi, nghĩ đến những khả năng khác:

Có thể chỉ là một tai nạn bất cẩn.

Có thể bạn kia đang căng thẳng, mệt mỏi hoặc không khỏe.

Có thể họ đơn giản đang có một ngày tồi tệ và bạn vô tình “đứng sai chỗ”.

Khi người lớn gợi ý trẻ suy nghĩ theo các khả năng này, trẻ thường sẵn sàng bỏ qua hơn (Van Dijk và cộng sự, 2019). Dĩ nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng cần cha mẹ khuyến khích tha thứ. Một số em lại luôn tự trách mình và chấp nhận ở trong mối quan hệ khiến bản thân bị lợi dụng hoặc đối xử tệ (Luchies và cộng sự, 2010). Vì vậy, cha mẹ cần tinh ý xem con thuộc nhóm nào để hỗ trợ phù hợp.

10. Theo dõi đời sống xã hội của con

Nhiều nghiên cứu ở các nền văn hóa khác nhau cho thấy trẻ phát triển tốt hơn khi cha mẹ nắm rõ các hoạt động giao tiếp của con (Parke và cộng sự, 2002). “Giám sát của cha mẹ” bao gồm việc:

Trông nom nơi trẻ nhỏ vui chơi;

Giúp con tìm cơ hội giao lưu với những bạn bè thân thiện, tích cực;

Trò chuyện với bạn của con khi các bạn đến nhà;

Hỏi han con về những việc con làm lúc rảnh.

Bên cạnh đó, việc đặt ra một số giới hạn cũng có ích, chẳng hạn yêu cầu trẻ ở tuổi dậy thì và tuổi vị thành niên báo trước kế hoạch buổi tối: “Con sẽ đi với ai? Làm gì? Ở đâu?”

Tuy nhiên, cha mẹ cần khéo léo. Can thiệp quá mức dễ khiến con xấu hổ và khiến cho những người bạn tiềm năng “bỏ chạy” mất. Nếu trẻ cảm thấy cha mẹ “độc tài”, chúng sẽ dễ gạt bỏ lời khuyên. Thậm chí, trong một nghiên cứu, thanh thiếu niên càng có xu hướng chọn kết bạn với những bạn “hư” hơn nếu nghĩ rằng cha mẹ đang lạm dụng quyền kiểm soát (Tilton‑Weaver và cộng sự, 2013). Vì vậy, hãy trao quyền tự chủ vừa phải cho con và bày tỏ lo lắng của mình một cách hợp lý, tôn trọng. Nếu không, con có thể coi quyền hạn của cha mẹ là “không chính đáng” và hành xử ngược lại.

* Tác giả: Tiến sĩ Gwen Dewar

* Biên dịch: Đội ngũ biên dịch Nghề Cha Mẹ - Tổ chức Giáo dục IEG

Nghechame NghechameIEG Nghề Cha Mẹ IEG Global

#tamlytrunghoc #tamlymamnon #tamlytieuhoc #IEGGlobal #Inspiringmind #nghechame